Saliny w Stonie: To tu z solanek powstaje nasze białe złoto, czyli sól morska

Saliny w Stonie działają do dziś i są jednym z najstarszych czynnych zakładów produkcji soli w Europie. Co ciekawe, sól nadal pozyskuje się w całkowicie tradycyjny sposób, wykorzystując jedynie siłę słońca, wiatru i morza. To żywe muzeum, które opowiada fascynującą historię związku człowieka z naturą i mądrości dawnych inżynierów. Ich trwanie przez tyle stuleci, z zachowaniem tradycyjnych metod, jest niezwykłym fenomenem i cennym dziedzictwem Chorwacji. Saliny w Stonie to żywe Dziedzictwo Narodowe Chorwacji, są cennym zabytkiem technicznym i kulturowym, świadectwem wielowiekowej tradycji. Podejmowane są działania mające na celu ich ochronę. Tytułem wstępu. W Solanie znajduje się 58 basenów. Baseny są podzielone na siedem grup przeznaczonych do różnych etapów procesu produkcji soli. W obrębie końcowego etapu krystalizacji, dziewięć basenów jest specjalnie wykorzystywanych do zbioru soli. Osiem z tych basenów krystalizacyjnych nosi imiona świętych (Franciszek, Mikołaj, Baltazar, Antoni, Józef, Jan, Piotr i Paweł), a dziewiąty nazywa się Mundo, co oznacza „świat”. Okres zbiorów trwa zazwyczaj od kwietnia do września. O tym co tu przeczytasz więcej się dowiesz i więcej zobaczysz na naszej wycieczce z polskim przewodnikiem Peljesac – wino i ostrygi

Początki w Starożytności:

Tradycja produkcji soli w Stonie sięga głęboko w starożytność. Archeolodzy znaleźli dowody na eksploatację soli na tym terenie już w czasach rzymskich. Uważa się, że rzymska osada Turris Stagni (Wieża nad Solniskiem) swoją nazwę zawdzięczała właśnie tym naturalnym solankom. Rzymianie doceniali wartość soli jako konserwantu i ważnego towaru handlowego. Pierwsze, prymitywne metody pozyskiwania soli polegały prawdopodobnie na odparowywaniu wody morskiej w naturalnych zagłębieniach terenu pod wpływem słońca i wiatru.

Średniowiecze i Panowanie Zahumla:

Po przybyciu Słowian a to jest VII wiek, Ston stał się ważnym ośrodkiem Zahumla. Produkcja soli kontynuowana była, choć informacje z tego okresu są skąpe. Wiadomo, że sól stanowiła ważne źródło dochodów dla lokalnych władców.

W okresie, gdy Ston był częścią Zahumla, kontrolę nad cennymi solankami sprawowali lokalni władcy tego słowiańskiego księstwa. Sól była ważnym źródłem dochodów dla nich.

Złoty Wiek Republiki Dubrownickiej (1333-1808):

Kluczowym momentem dla stonskich salin był rok 1333, kiedy Dubrownik zakupił Ston i Pelješac od Serbów. Dubrowniczanie natychmiast dostrzegli ogromny potencjał salin i uczynili z nich monopol państwowy. To właśnie Republika Dubrownicka nadała salinom w Stonie ich charakterystyczny, regularny kształt i rozbudowała infrastrukturę do produkcji soli na skalę przemysłową (jak na ówczesne czasy).

• Planowa Budowa basenów i uznanie dla ówczesnej inżynierii: Dubrowniczanie zaprojektowali i zbudowali system połączonych basenów (krystalizacyjnych wanien) o różnych kształtach i rozmiarach. Każdy basen pełnił określoną funkcję w procesie odparowywania wody morskiej i krystalizacji soli. System ten, w dużej mierze niezmieniony do dziś, świadczy o niezwykłej wiedzy inżynieryjnej tamtych czasów.
• Monopol i Zarządzanie: Sól stonska była niezwykle cenna i stanowiła jedno z filarów gospodarki Republiki. W Stonie funkcjonował specjalny Urząd Solny (Solni ured), który zarządzał produkcją, magazynowaniem i sprzedażą soli. Urzędnicy solni cieszyli się dużym prestiżem i odpowiadali za ścisłe przestrzeganie przepisów dotyczących produkcji i handlu solą. Odpowiedzialni byli przed rządem Republiki Dubrownickiej.
• Znaczenie Ekonomiczne: Dochody z soli zasilały skarbiec Republiki i pozwalały na finansowanie innych przedsięwzięć. Przychód stanowił 1/3 budrzetu Republiki. Sól stonska była eksportowana do wielu krajów, przynosząc Dubrownikowi znaczne zyski, był to strategiczny zasób i monopol państwowy.
• Ochrona Salin: Republika Dubrownicka dbała o bezpieczeństwo salin, które były chronione przez potężne Mury Stonu (o murach tońskich przeczytaszw kolejnym wpisie). Mury te nie tylko chroniły osady, ale przede wszystkim bezcenne źródło soli.

Ciekawostki i Anegdoty z Czasów Republiki:

• Wartość Soli Równa Złotu: W niektórych okresach sól stonska była tak cenna, że dosłownie ważyła tyle co złoto. Mówiło się, że „kto ma sól, ten ma władzę”.
• Przepisy i Kary: Dubrownicka Republika wprowadziła surowe przepisy dotyczące produkcji i handlu solą. Za kradzież soli groziły poważne kary. Istniały specjalne miary i wagi do soli, a próby oszustwa były rygorystycznie ścigane.
• „Płaca w Soli”: Istnieją przekazy, że w pewnych okresach robotnicy pracujący przy budowie Murów Stonu częściowo otrzymywali wynagrodzenie w soli.
• Sezonowość Pracy: Praca na salinach była sezonowa, uzależniona od warunków pogodowych. Najintensywniejszy okres produkcji przypadał na gorące i suche miesiące letnie.
• Tradycyjne Metody: Już wtedy stosowano tradycyjne metody pozyskiwania soli, polegające na kierowaniu wody morskiej do kolejnych basenów i pozwalaniu na jej naturalne odparowanie.

Okresy Późniejsze (XIX-XX wiek):

Po upadku Republiki Dubrownickiej, Ston znalazł się pod panowaniem różnych mocarstw (Francja, Austria-Węgry, Jugosławia). W tym okresie monopol państwowy na sól został zniesiony lub ograniczony. Saliny nadal funkcjonowały, ale ich znaczenie ekonomiczne w skali państwa zmalało. Jednak dla lokalnej społeczności produkcja soli wciąż była ważnym źródłem utrzymania i tradycji.

• Austriackie Zarządzanie: Austriacy prowadzili ewidencję produkcji soli i dbali o infrastrukturę, choć nie inwestowali w nią na taką skalę jak Dubrownik.
• Okres Jugosławii: W czasach Jugosławii saliny w Stonie nadal działały jako przedsiębiorstwo państwowe. Produkcja była kontynuowana tradycyjnymi metodami.
• Współczesność (XXI wiek): Solana Ston Sp. z o.o.: saliny w Stonie zostały przekształcone w spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością – Solana Ston d.o.o. Obecnie jest to chorwackie przedsiębiorstwo, które kontynuuje tradycyjną produkcję soli. Właścicielem jest prywatna osoiba
• Ochrona Dziedzictwa: Saliny w Stonie są cennym zabytkiem technicznym i kulturowym, świadectwem wielowiekowej tradycji. Podejmowane są działania mające na celu ich ochronę

Ciekawostki i Anegdoty ze Współczesności:

• Różne Kształty Basenów: Charakterystyczne prostokątne i nieregularne kształty basenów nie są przypadkowe. Każdy z nich pełni inną rolę w procesie krystalizacji i ma optymalną powierzchnię do odparowania w danym stadium.
• „Kwiat Solny” (Solni cvijet): Na powierzchni niektórych basenów tworzy się cienka warstwa najczystszej soli, zwana „kwiatem solnym”. Jest to rarytas ceniony przez smakoszy.
• Tradycyjna Produkcja: Woda morska jest kierowana do kolejnych basenów, gdzie pod wpływem naturalnych czynników dochodzi do jej odparowania i krystalizacji soli. Proces ten trwa kilka miesięcy.
• Praca Ręczna: Większość prac na salinach, od kierowania wody po zbieranie soli, wykonywana jest ręcznie, z poszanowaniem tradycyjnych metod.
• Połączenie z Naturą: Pracownicy salin są głęboko związani z naturą i muszą uważnie obserwować warunki pogodowe, aby optymalnie zarządzać procesem produkcji.
• Legendy i Opowieści: W lokalnej społeczności krążą liczne legendy i opowieści związane z salinami i pracującymi tam ludźmi. Często dotyczą one bogactwa Dubrownika i roli soli w jego potędze.
• Unikalna Flora i Fauna: Baseny solne stanowią unikalne siedlisko dla wielu gatunków halofilnych mikroorganizmów, które nadają stonskiej soli jej specyficzny smak i właściwości.
• Turystyka: Współcześnie saliny w Stonie stały się również atrakcją turystyczną. Odwiedzający mogą zobaczyć proces produkcji soli, dowiedzieć się o historii tego miejsca i zakupić lokalną sól.

Stonske saliny to nie tylko miejsce produkcji soli. To żywe muzeum, które opowiada fascynującą historię związku człowieka z naturą i mądrości dawnych inżynierów. Ich trwanie przez tyle stuleci, z zachowaniem tradycyjnych metod, jest niezwykłym fenomenem i cennym dziedzictwem Chorwacji.

Chcesz zobaczyć z nami Ston a nawet więcej zapraszamy na wycieczkę „PELJEŠAC – WINO I OSTRYGI” , warto tez zwiedzić Split. Zaglądaj na naszą stronę na FB Przewodnik Split i Trogir – Tłumacz chorwackiego Roman